Çin’in Tarihiyle İlişkisi, Bugünkü Davranışını Anlamanın Anahtarıdır

Qing Hanedanlığı’nın çöküşü ve Orta Krallığı takip eden onlarca yıllık acı ve aşağılanma, Xi Jinping’in yönetimini şekillendirmeye devam ediyor.

Amerikalılar, iç ve dış tehditleri ele alırken rehberlik için tarihimize bakmaya alışkındır. Sadece biz değiliz. Pekin’in uluslararası ticarete yaklaşımı, 19. yüzyılın ortalarında Çin tarihi tarafından derinden bilgilendiriliyor. Ülkenin yerli Hristiyan ve Müslüman dini azınlıklarına ve Hong Kong’a karşı tutumu da öyle. 1860’lı yılların başında gelen Qing Hanedanlığı’nın büyük krizi, Amerikan İç Savaşı’ndaki gibi, bizde olduğu kadar travmatik ve hala günümüz Çin’i ile alakalıdır. Dahası, aslında: Xi Jinping’in rejimi, çalkantılı ve kanlı yıllara merkezi bir yer veren tarihi anlatılara derinden yatırım yapıyor.

Amerika Birleşik Devletleri ve Çin arasındaki artan gerilimler 2010’ların sonlarının baskın temalarından biri olmuştur. 2020’lerin uluslararası manzarasında öncü bir rol oynayacaklarına inanmak için her neden vardır. Son birkaç aydaki bazı gelişmeleri düşünün:

• Amerika’nın, Çin’in Wuhan’daki koronavirüs salgınıyla başa çıkması ile ilgili eleştirisi
• Çin ile devam eden Trump yönetiminin tarife savaşları
• Demokratların Çin’i karbon emisyonlarını azaltmalarına ilişkin son görüşmede tehditkar olması
• Çin’in, yeni ortaya çıkan Sincan’daki Müslüman Uygurlar için toplama kamplarında ve Hristiyanlar üzerindeki Çin baskılarındaki yaygın Batı korkusu
• NBA’in Çin’deki ticari çıkarlarını korumak için Hong Kong yanlısı taraftar gösterilerini susturma çabaları
• Çin’deki Wall Street Journal gazetecilerinin, Çin hükümetini suçladığı için kendi gazetelerindeki bir köşe yazısının başlığını protesto etmesi
• Halkın Kurtuluş Ordusu’nun Equifax veri hackine dahil olması, personel yönetimi ofisinin hack kayıtları, telekom devi Huawei tarafından ticaret sırları hırsızlığı, Çin tarım casusluğu ve Çin’in federal olarak finanse edilen üniversite araştırmalarına nüfuz ettiği iddiasıyla ilgili federal uyarılar, soruşturmalar ve iddianameler.
• Yeni nesil 5G ağını kimin kontrol edeceğine dair beliren küresel teknoloji gösterisi.

Modern Çin ve Ataları

Çin Halk Cumhuriyeti(ÇHC), MÖ üçüncü yüzyıla kadar uzanan dünyanın büyük antik imparatorluklarından birinin varisidir. Bu imparatorluk iki bin yıldan fazla bir süredir var olmuş ve sonu yaşayan hafızanın kenarından kaybolmuştur. Son imparatoru 1912’de tahttan indirilmiş; Xi Jinping’in babası ertesi yıl doğmuştu. Muhteşem Çin hanedanları gelip, geçti ve sınırlar genişledi ve daraldı ancak imparatorluk her zaman Han Çin’in çekirdek etnik çoğunluğuna sahip geniş bir ulus-devlet olarak temel devamlılığını daima korumuştur. İmparatorları, yedinci yüzyıl Tang Hanedanlığı döneminden kalmış, imparatorluk boyunca tek bir ulusal değerler sistemini yayan Konfüçyüsçü tarafından eğitilmiş seçkin bir bürokrasiyi yönetiyordu.

Son 108 yılın ardılı Çin devletleri, Çin’i ekonomik ve ideolojik olarak, çoğu zaman korkunç maliyetle yeniden şekillendirmişlerdir. Ancak Xi, onunlu bir şekilde sürekli bir Muhteşem Çin medeniyetinin kültürel ve coğrafi ayak izlerinde halen hüküm sürmektedir. Vladimir Putin gibi, ülkesinin Komünist öncesi tarihinde giderek milliyetçiliğin derin kuyusundan çekiliyor. Xi,  “konuşmalarına Klasik Çin edebiyatı ve mitolojisine atıfları serpiştiriyor” ve hükümeti, şu anda meşruiyeti bir imparatorluğa ait hanedandan diğerine aktarmanın geleneksel yöntemlerinden biriyle -önceki hanedanı anmak ve tarihinin yazımını şekillendirmek için büyük bir çaba ile- meşgul. Bu durumda, 1644’ten 1912’ye kadar Çin’i yöneten Qing Hanedanı anlamına gelmektedir.

Bir hanedanın birkaç yüz yılda bir ölümü, uzun zamandır Çin’deki ulusal yaşam döngüsünün standart bir parçası olarak kabul edilmiştir. Konfüçyüs felsefesi, insanlara artık işgalden dış güvenliği ve iç düzeni vermeyen bir hanedanın ilahi iyiliği ve beraberindeki itaat hakkını kaybettiği pratik gerçeğini dini önemle aşılamak için “Cennetin Mandası” fikrini geliştirdi. Batı’nın aksine, Çin’deki imparatorluğa ait meşruiyetin kaybı öncelikle insanların özgürlüklerinin ihlallerinden kaynaklanmamakla birlikte, Qing gibi “yabancı” hanedanlar, bazen Çin geleneklerini çiğnemekle iç eleştirmenler tarafından suçlanmıştır. Sadece toplumsal düzenin güvencesinin kaybedilmesi, Cennetin Mandası’nın geri çekilmesine işaret etti ve zaman zaman kendini doğrulayan bir kehanet haline getirmiştir.

Cennetin Mandası’nın ideolojik önemi, mirasçı hanedanının düzeni geri kazandıktan sonra meşru olarak kabul edilmesini sağlamasıydı. Her Çin hanedanı için baskın olan zorunluluk ve o zamandan beri her Çin hükümeti için, insanlara iç düzeni ve dış güvenliği garanti altına almak için yeterli kontrolün olduğunu göstermekteydi. Mao Zedong’un Kültür Devrimi yalnızca muazzam bir ölçekte kaba kuvvet uygulanmasıyla, köklü Çin’in bu geleneklere olan saygısını geçici olarak bastırabilmektedir.

Cennetin Mandası, 13. yüzyılda Yuan Hanedanlığını kuran Moğollar ve 17. yüzyılda Qing Hanedanlığını kuran Mançus gibi dış işgalciler tarafından Çin’e dayatılan hanedanlardan sağ kurtulmuştur. Bu hanedanların yabancı kökenli olarak, devam eden bilindik dargınlıklarına rağmen, Çin’in çevresinden gelmiş ve Çin devletlerinin geleneksel yöntemleri üzerinden yönetmişlerdir. Yuan Hanedanlığı yaklaşık bir asır boyunca Cennetin Mandası’nı, neredeyse üçü için Qing’i elinde tuttu. Bunu yapmak için hükümdarları, hükmettiklerinin geleneklerine asimile edici bir gösteri yapmışlardır.

Dahası, imparatorun itibarı hiçbir zaman resmi olarak diğer hükümdarlarınkine eşit olduğu kabul edilmemiştir. İmparator, bunun yerine, diğer tüm imparatorlar ve krallıklardan üstün kabul edilmiş ve o, temsilcilerinin ona saygı göstermesini beklemiştir. Ulusal istisnacılığın şişirilmiş bir benlik imajı Çin’e özgü değildir ve resmi ideoloji Çin’in pratikte diğer komşu ülkelerle etkileşimini engellememiştir. Komşu hükümdarlar bilinçli bir şekilde kendilerini Çin imparatoru ile eşdeğer tutmak için imparator olarak biçimlendirmişdir. Ancak Çin’in antik çağlardan 18. yüzyılın sonlarına kadar kendi bölgesi üzerindeki büyüklüğü ve geleneksel hakimiyeti, imparatorluğun kendisini “Orta Krallık” olarak görmesine neden olmuştur.

Çing’in Acısı

19. yüzyıl tüm bunları değiştirmiştir. Son dört yüzyıl boyunca patlayıcı nüfus artışı – Çin, 1800’e kadar 1400’de altı kat daha fazla insana sahipti – imparatorluğun ekilebilir tarım arazileri tedariğini zorlayarak köylü isyanlarının sıklığını artırmıştır. Başka bir dönemde, bu, hanedanların sıradan bir değişimine zemin hazırlamış olabilir. Bunun yerine, 1839-42’deki Birinci Afyon Savaşı(First Opium War)’nda Çin’in İngiltere’ye yenilmesi travmatik bir dış şoku takip etmiştir. Çin uzun zamandır Avrupa ticaretine açıktı ve Avrupa ticareti, 1839’dan önce dört yüzyıl boyunca düzenli olarak mevcuttu fakat her zaman Çin’in kendi koşullarına göreydi.

Bu sefer farklıydı. Sanayi Devrimi ve özellikle buharlı gemilerin deniz ateş gücü yükselişini projelendirme yeteneği, 1830’ların sonunda Batı askeri üstünlüğünde büyük ve istikrarsız bir büyümeye yol açmıştır. Dünyanın öbür ucundaki bir adadan nispeten küçük bir askeri güç; büyük Qing İmparatorluğu’nu yenmek ve ona Hong Kong’un kaybı da dahil olmak üzere hem eşit olmayan ticaret terimlerini hem de toprak imtiyazlarını empoze etmekten daha fazlasını kanıtlamıştır. Xi, Hong Kong’un İngiliz yönetiminden dönüşünün 20. yıldönümünü anan 2017 yılı konuşmasında Çin’in bu yenilgiyle ilgili bakış açısını ifade etmiştir:

1840’ların başında, sadece 10.000 kişilik bir İngiliz seferi, 800.000 asker bulunan Qing hükümetini bölgeyi terk etmeye ve tazminat ödemeye, Hong Kong adasını terk etmeye zorladı. . . . Çin, kendisinden çok daha küçük bölge ve nüfusa sahip ülkeler tarafından defalarca yenildi. . . . O tarihte Çin’in tarihi ulusun aşağılanması ve halkının kederiyle doluydu.

Beklenmedik sonuç, komşu ülkeler Japonya ve Kore aracılığıyla şok dalgaları göndermiş ve seçkinlerinin Batı’dan uzak durmaya karar vermelerini pekiştirmiştir. Savaş tarafından kurulan serbest liman sistemi Çin’i, diğer şeylerin yanı sıra, hem Hindistan’da yetişen afyonda hızla artan bir ithalat ticaretini hem de Hristiyan misyonerlerin genişletilmiş varlığını kabul etmeye zorlamıştır. Hem uyuşturucular hem de İnciller, Çinli seçkinler tarafından geleneksel Konfüçyüsçü Çin’in ahlaki desteklerini zayıflatmıştır.

İngiliz ticaret varlığı, Çinli yetkililer tarafından Çin sularında İngiliz bayrağı taşıyan bir gemiyi işleten şüpheli korsanları cezalandırmaya çalıştıklarında daha fazla düşman kesilmişlerdir. İmparator Xianfeng, geleneksel itibarının güvende olduğunu düşünerek, kendisine boyun eğmeyecek olan Avrupa temsilcileri ile görüşmeyi reddetmiştir. İkinci Afyon Savaşı’nda, 1856-1860 yılları arasında İngiliz ve Fransız kuvvetleri, imparatorun Pekin’deki Yaz Sarayı’nı yakmışlar ve imparatorluk mahkemesini başkentten kaçmaya zorlamışlardır. Kendisini afyonla sersemleten genç imparator sürgünde ölmüştür. Rusya ve ABD de Amerikan Denizcileri Çin topraklarına inerken harekete geçmiş ve Rusya, Vladivostok’un Pasifik limanının 1861’de kurulduğu bölgeyi Çin’den almıştır.

Daha kötüsü zaten yurtta hazırlanmaktaydı. 1851 ve 1864 yılları arasında tüm Yangtze Nehri bölgesi, on milyonlarca yaşamı iddia eden bir iç savaş olan Taiping İsyanı tarafından -bazı tahminlerle, Birinci Dünya Savaşı’nın tüm dünya çapındaki ölümlerden daha fazla- sarsılmıştı. Taiping Göksel Krallığı; ABD, Yeni Zelanda ve Yucatán’daki dönemin diğer etkileyici Hıristiyan hareketleri gibi, Tanrı Hong Xiquan’dan doğrudan vahiy talep eden bir peygamber tarafından yönetilmiştir. Konfüçyüsçü kamu hizmeti sınavlarında başarısız olduktan sonra etnik bir azınlık olan Hakka’dan görüş almaya başlayan Hong; kökenleri Batı misyonerlik faaliyetinde bulunan, Hıristiyan metinlerini okuduktan sonra kendini İsa’nın kardeşi ilan etmiştir. Tennessee’den(ABD’de bir eyalet) bir Vaftiz bakanı ile çalışmış ve Qing’i ülkeye Çin dışı yollar uygulayan yabancı şeytanlar olarak kınarken “Göksel Krallığını” ilan etmeye devam etmiştir. Göksel Krallığı’nın siyasi lideri olarak Hong’un, Batı’dan etkilenen kuzeni Çin’e demiryolları ve diğer modern endüstrileri getirmek için iddialı bir program önermiştir.

Bu, sadece batıdaki eyaletde köylü Çin ordularının (sistemli Konfüçyüsçü sadık Çin’in Ulysses S. Grant’i, Zeng Guofan liderliğinde) kıskaç hareketi ve doğuda Amerikan, İngiliz ve Fransız paralı askerler ve danışmanlar (dindar Hıristiyan İngiliz askeri kahramanı Charles “Çinli” Gordon dahil) tarafından desteklenen bir koalisyon ve Qing’in isyandan zar zor hayatta kalmasıyla olmuştur. Bittiğinde, Taiping neredeyse son insana kadar ortadan kaldırılmış ve kendi kendine özgü Hıristiyan hareketlerinin tüm anısını ortadan kaldırmak için çaba harcanmıştır.

Taiping, ayrı bir devlet kurasıya kadar, Qing’e karşı bir isyan alan 19. yüzyılın tek Çin dini azınlığı değildi. Asır ilerledikçe, Tibet ve Burma arasında yer alan güneybatı Yunnan eyaleti, Han göçmenleri ve ağırlıklı olarak Müslüman bir etnik grup olan yerli Hui nüfusu arasında artan gerilimlerle karşılaşmıştır. Han liderliğindeki katliamlar 1839 ve 1845’te binlerce Hui’yi öldürmüş ve Hui, Pekin’e yapılan itirazlar göz ardı etmmiştir. 1856’daki “hepsini tek tek öldürmeyi” ilan eden Qing eyaleti yetkilileri tarafından açıkca desteklenen üçüncü bir katliam, Hui’yi Batıda Panthay İsyanı olarak bilinen ayrılık bayrağını yükseltmeye yönlendirdi.

Konfüçyüsçü sınavlarını geçen eğitimli bir Hui olan Du Wenxiu, 1856-73 yılları arasında 18 yıl boyunca Yunnan’ın batısını kapsayan ayrı bir Pingnan devletine liderlik etmiştir. Pingnan hükümeti, sadece Müslüman olmasa da, Arapça’yı resmi dili olarak kabul etmiş ve camiler ve medreseler inşa etmiştir. Yine de, Taiping gibi, Qing’i Han liderliğindeki Ming Hanedanlığı geleneklerinden ayrıldığı için kınanmıştır. Du, yakın zamanda komşu Burma’yı fetheden İngilizlerle ilişkiler kurmuştur. Bir milyondan fazla can iddia eden yaklaşık yirmi yıllık savaşın ardından Pingnan eyaleti, önemli bir Pingnan generaline hainlik yardımı ile geri alındı. Kadınlar, çocuklar ve yaşlılar da dahil olmak üzere en az 10.000 kişi, imparator için ganimet olarak Du’nun başı ile birlikte Pekin’e 24 sepet kopmuş kulaklarını gönderen Qing birlikleri tarafından katledilmiştir.

Üçüncü bir isyan, kuzeybatı Shaanxi ve Gansu eyaletlerinde ağırlıklı olarak Müslüman Dungan İsyanı, 1862’den 1877’ye kadar sürmüş, yine milyonlarca cana mal olmuş ve Rusya’ya kaçan yüz binlerce mülteci göndermiştir. Dördüncüsü, bugünün Uygur nüfusunun anavatanı olan kuzeybatı sınırındaki Sincan’ın Orta Asya Müslüman maceraperesti, Yaqub Beg yönetiminde dağıldığı görülmüştür. Daha sonra Orta Asya’nın kontrolü için yoğun bir şekilde “Büyük Oyun” a katılan Rusya ve İngiltere, her iki kuzeybatı isyanını da desteklemişlerdir.

Bu çatışmaları Amerikan coğrafi terimleriyle ifade etmek için, Arizona’daki Pingnan devleti, kuzey Great Plains’deki Dungan eyaleti ve Kuzeybatı Pasifik’teki Beg’ eyaleti ile Amerikan Konfederasyonu devletlerini elinde tutan Taiping’i hayal edin. Toplu kan dökme muhtemelen Amerikan İç Savaşı’ndakinin elli katıydı. Ve şaşırtıcı bir şekilde, bu dördü 1851-1877 yılları arasında Qing Çin’inde devam eden büyük isyanların kapsamlı bir listesini bile oluşturmuyor.

Qing Hanedanlığı bu çağın potalarından kurtulmuş, ancak iç afyon talebini acımasızca bastırmak da dahil olmak üzere güçlü bir iç reform programına rağmen, hiçbir zaman gerçekten toparlanmamıştır. Aslında, Taiping’i yenmek için Batı yardımı, Cennetin Mandası’nın kendi başına ayakta durabilen yeni bir hanedanlığa geçmesini engellemiş olabilir. Batılı güçler, 1900’de Boxer İsyanını bastırmak için ortak bir askeri güç göndermek zorunda kalmıştır.

Tayvan ile Japonya’nın kaybedilmesi de dahil olmak üzere, 1894-95 ve 1937-45 yılları arasında Japonya ile yapılan savaşlarda daha fazla aşağılanma ve olağanüstü acı çekilmiştir. Sovyetler Birliği 1934’te Sincan’a askeri olarak müdahale etmiştir. 1949 Komünist Devrimi’nden sonra Mao, Çin’in ordusunu yeniden inşa etmiş, yabancı nüfuzu püskürtmüş, egemen gururunu geri almış ve Tibet üzerindeki kontrolünü yeniden kurmuştur. Ama aynı zamanda dünya tarihindeki herhangi bir hükümdardan daha fazla kendi halkını öldürmüş ve Çin’i sefil bir şekilde fakir bırakmıştır. Ölümünden bu yana kırk buçuk yılda Çin dünya ekonomisiyle yeniden birleşmiş ve kendi ekonomisini yeniden inşa etmiştir. Ancak tarihin izleri kalır.

Yaşayan Tarih

Xi’nin Qing Hanedanlığı tarihinin sık sık çağrışımı, hanedan tarihinin geleneksel meşrulaştırıcı işlevinin ötesinde, onu bir Qing imparatorunun aynı eşsiz haysiyetine yükseltmede iki amaca hizmet eder.

Bir yandan, Qing Hanedanlığı’nın 18. yüzyılın en parlak döneminde Çin tarafından Tibet, Tayvan ve Xinjiang talep edilmiş, bu yüzden Qing mirasını benimsemek, ÇHC’nin  Tibet ve Sincan üzerindeki mevcut yönetiminin yanı sıra Tayvan’a hiçbir zaman feragat edilmemiş iddiasını haklı çıkarmak ile iç içedir. Öte yandan, Çin’in Mao’nun devrimi öncesindeki “yüzlerce yıllık aşağılanması”, Çin Komünist Partisi’nin Çin restorasyonu anlatısının bir anahtarı ve uzun süredir devam eden ögesidir. Bu, Ekim ayında, devrimin 70. yıldönümünde Xi’nin merasiminde en önemli ögeyi oluşturdu. Aynı zamanda çok amaçlı bir günah keçisidir. Xi’nin rejimi, iç dağılmayı(örneğin Hong Kong’daki huzursuzluğa tepkisi) açıklamak ve dış eleştirilere yön vermek için yabancı emperyalizm hayaletine ulaşıyor. Yukarıda bahsedilen Wall Street Journal tartışmasını düşünün: Rejim, “Çin Asya’nın Gerçek Hasta Adamı” başlıklı koronavirüsün ele alınmasına ilişkin bir köşe yazısında, Çin’in zayıflığı hakkında 19. yüzyıl Batı söylemine duyarsız bir referans olduğu teorisinde suç olduğunu iddia ediyor. Asıl “hasta adam” ifadesi, 1840’larda Rusya’dan Çar Nicholas I. tarafından Osmanlı İmparatorluğu’na atıfta bulunmak için yaratıldı, ancak aynı zihniyet, Çin’in Batı görüşlerini, bu konuda kendi başına bir şey söylemeden Batı rekabetleri için bir oyun alanı olarak canlandırdı. Her ne kadar saçma gelse de, Batı emperyalizminin hayaletini kullanmak kısmen Batı suçluluğunu silahlandırmanın bir yolu ve kısmen ÇHC’yi destekleyen günümüzdeki eşitsiz güç ilişkilerini haklı çıkarmanın bir yoludur.

Bununla birlikte, her şey masum bir propaganda değildir. Qing Hanedanlığı’nın sıkıntılı zamanlarının tarihinin, Xi’nin kendi dünya görüşünü ve ÇHC’nin yönetici seçkinlerini de hakikaten bilgilendirdiğine çok az şüphe var. Amerikalılar serbest ticareti herkese fayda sağlayacak iki yönlü bir yol olarak görebilirler; Çinli liderler, bunu ikiyüzlü Batı söyleminde gizlenen sıfır toplamlı bir rekabet(zero-sum competition) olarak görmeye ve Çin ticaret politikasını buna göre belirlemeye daha yatkındırlar. Amerikalılar dini özgürlüğü mezhep çatışmasını önleyen önemli bir sosyal istikrar kaynağı olarak görebilirler; ÇHC, Hristiyanları ve Müslümanları, yabancı işgüzarları çekebilecek ve bozabilecek, potansital olarak istikrarsızlaşan ajanlar olarak görüyor; tıpkı önlerindeki Taiping, Panthay ve Dungan ayrılıkçı hareketleri gibi. Dolayısıyla, Hristiyanları baskı altına alıyor ve Müslümanları toplama kamplarında kontrol altına alıp, Kültürel Soykırıma maruz bırakmaktadırlar. Amerikalılar, Çin Komünist Partisini yalnızca korkutan şey olan, özgürlüğüne sahip Hong Kong’u bir ekonomik başarı hikayesi olarak görebilir; ÇHC bu özgürlüğün arkasında İngiliz emperyal ayak izinin mirasını görmeye daha yatkındır.

Amerikalıların, Xi Jinping’in Çin tarihi görüşünün arkasındaki tüm varsayımları almaları gerekli değildir. Kendi babasının nispeten daha yumuşak ve Xinjiang’ı yöneten daha az başarılı kariyerini de içeren Xi’nin etkilerini de basitleştirmemeliyiz. Ancak, Çin hükümeti ile uğraşırken, tarihin her zaman ziyafet masasındaki hayalet olduğunu anlamak çok önemlidir. William Faulkner’ın sözleriyle, “Geçmiş asla ölmez. Bu geçmiş bile, değildir. ”

Source: NationalReview by DAN MCLAUGHLIN